نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمد ممیش

گروه تاریخ و هنر اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه ساکاریا، ترکیه

چکیده

شکرزاده سیدمحمد یکی از خوشنویسان مشهور قرن ۱۸ م. در عثمانی، در مانیسا متولد شد و به این دلیل که شغل پدرش عبدالرحمن افندی، قنادی بود، با لقب "شکرزاده" شناخته می‌شد. او در استانبول در محضر یدی‌کوله‌لی سیدعبدالله افندی به مشق خط پرداخت و اجازت‌نامه دریافت نموده و به ویژه در خطوط ثلث و نسخ شهرت یافت. او در سال ۱۱۶۶ ق./ ۱۷۵۳ م. درگذشت و قبرش در کنار مزار شیخ حمدالله در قبرستان کاراجا احمد استانبول قرار دارد. سه مصحفی که او با شیوۀ منحصر به فرد خود کتابت کرده، هنوز در موزه‌های مختلف محفوظ است. نخستین آنها، مصحفی است که به فرمان سلطان سلیم سوم از روی قرآنی که حافظ عثمان به سال ۱۰۹۴ ق./ ۱۶۸۲ م. نوشته، تقلید کرده است و اکنون به شمارۀ ۸۵ در موزۀ آثار ترک و اسلام استانبول محفوظ است. این مصحف دارای ۴۵۸ صفحه بوده و در سال ۱۱۴۱ ق./ ۱۷۲۹ م. به اتمام رسیده است. پس از اتمام این نسخه، سلطان با آگاهی از تمایل شکرزاده به زیارت حج، به او اجازۀ سفر داده و امر کرد مصحف دیگری به خط شیخ حمدالله را که موقوف بر روضۀ مطهرۀ نبوی بود، به شیوۀ تقلید کتابت نماید. بر این اساس، شکرزاده به مدینه رفت و پس از یک سال اقامت در آنجا و کتابت مصحف مذکور، به استانبول بازگشت. در آن هنگام چون سلطان برکنار شده بود، مصحف را به سلطان محمود اول که تازه به تخت نشسته بود، عرضه داشت. از وقف‌نامه و یادداشت‌های موجود بر روی این نسخه می‌توان فهمید که این مصحف، بعدها توسط راتب اسماعیل پاشا وقف روضۀ مطهرۀ نبوی گردیده و اکنون به شمارۀ ۲۳۱ در کتابخانه ملک عبدالعزیز در مدینه محفوظ است.
شکرزاده بعدها بنا به درخواست سلطان محمود اول، مصحفی را به تاریخ ۱۱۴۶ ق./ ۱۷۳۳ م. کتابت کرد که هم‌اکنون به شمارۀ (Yenicami 3) در کتابخانۀ سلیمانیه قرار دارد. این مصحف دارای ۳۴۶ ورق بوده و نخستین قرآنی است که به شکل رسمی توسط دولت عثمانی در سال ۱۲۹۱ ق./ ۱۸۷۴ م. به چاپ رسید.
در سال ۲۰۱۸ م. نسخه‌ای از همین مصحف توسط بنیاد هنرهای کلاسیک ترکی در استانبول، با دقت و تکنیک‌های پیشرفته و طبق نسخۀ اصلی چاپ شد. شکرزاده در انجامۀ این مصحف اشاره کرده که این سومین مصحفی است که کتابت نموده و قصد دارد مصاحف بیشتری بنویسد. اما در منابع تنها به این سه مصحف از آثار وی اشاره شده است. برخی تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که ممکن است مصحف‌های دیگری نیز در برخی از کتابخانه‌ها و مجموعه‌های خصوصی به خط وی موجود باشد. در این مقاله آثار هنری شکرزاده سیدمحمد افندی، جایگاه وی در کتابت مصحف شریف و به‌ویژه ویژگی‌های مصحف‌هایی که کتابت نموده، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها

• مصحف شریف
• خوشنویسی
• شکرزاده محمد افندی

عنوان مقاله [English]

Transcribed Qurans by Sekarzadeh Seyed Mohamad Effendi

نویسنده [English]

• Mohammad Memish

Sakarya University, Faculty of Theology, Department of Islamic History and Arts

چکیده [English]

Sekarzadeh Seyed Mohamad was one of the 18^th famous calligraphers in Ottoman. He was born in Manisa. His father, Abdorahman Effendi, was a confectioner so Seyed Mohamad was known as “Shekarzadeh”. He was Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi’s student and got permission from him. He was famous especially for Thuluth and Naskh script. He died in 1753 A.D and his tomb is located next to Sheikh Hamdolah’s in Karacaahmet cemetery in Istanbul. There are still three Qurans transcribed by him in different museums. The first one is a Quran, No. 85, kept in Turkish and Islamic Arts in Istanbul. It was a copy of Quran by Hafiz Uthman and it was ordered by Sultan Salim the third. This one has 458 pages and has been finished in 1729 A.D. After finishing this Quran, the king has known Shekarzadeh’s tendency to visit Kaaba so let him go and ordered him to copy another Quran by Sheikh Hamdolah. So Shekarzadeh went to Medina and after staying there for a year and transcribing the mentioned Quran, came back to Istanbul. In that time, Sultan Mahmoud was at the beginning of his kingdom, so Shekarzadeh gave the Quran to him.
It can be understood from the endowment and notes that this manuscript later was taken to prophet Mohamad’s shrine by Rateb Ismaeil, and today it is kept in Malek Abdolaziz’s library in Medina, No. 231.
Later, Shekarzadeh transcribed a Quran because of Soltan Mohamad the first, in 1733 A.D. and today it is kept in Suleymaniye library (Yenicami 3). This Quran has 346 pages and it is the first Quran that published by Ottoman government officially in 1874 A.D. This manuscript was published perfectly by Turkish Classical Art Foundation in Istanbul in 2018. Shekarzadeh mentioned in colophon of this Quran that this was the third one he had transcribed and he wanted to do more. But there are only three manuscripts mentioned in resources. It can be possible that his other Qurans are in private collections. This article is about Shekarzadeh’s artworks, who is a famous Ottoman calligrapher, his place in the Quran transcribing and especially his Qurans’ features.

کلیدواژه‌ها [English]

• Holy Quran
• calligraphy
• Shekarzadeh