نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• سلیمان برک

دانشکده علوم اسلامی، دانشگاه یالووا، ترکیه

چکیده

مصاحفی از دورۀ صفوی در دارالسعادة استانبول -که مقر سلطنت امپراتوری عثمانی بود، وجود داشته که از ابتدای قرن ۱۹ م. از مساجد و آرامگاه‌ها جمع‌آوری و در مجموعۀ موزه‌ها و کتابخانه‌ها گردآوری شده است. این آثار که با تذهیب‌های باشکوه و جلدهای نفیس خود نمونه‌های چشمگیری از هنر کتاب‌آرایی اسلامی هستند، از جهت نوشتار و خط خود نیز، نشان‌دهندۀ سبک یک دورۀ خاص و با اهمیت می‌باشند. این آثار فارغ از نوع و شیوۀ کتابت خطوط، از جهت تذهیب و تجلید از نمونه‌های مهم شاهکارهای هنری هستند که کمال هنر کتاب‌آرایی دورۀ اسلامی را در قرن شانزدهم به امروز می‌رسانند.
می‌دانیم که اصفهان، تبریز، شیراز و قزوین به عنوان مراکز مهم هنر کتاب‌سازی و کتاب‌آرایی در دورۀ صفویه برجسته بوده‌اند. در میان این شهرها، شیراز در قرن شانزدهم اهمیت بیشتری پیدا کرد. در اینجا می‌خواهم دو جلد از قرآن‌هایی را که به عنوان سفارش یا هدیه به استانبول آورده شده‌اند، معرفی کنم. این دو مصحف شریف که نمونه‌های فاخر خط، تذهیب و جلد هستند، از شاهکارهای برجستۀ دورۀ صفویه بوده و هم‌اکنون در استانبول در موزۀ آثار ترک و اسلام نگهداری می‌شوند. تکنیک‌های قطاعی و لاکی با مهارت زیادی بر روی جلد چرمی یکی از این مصحف‌ها اعمال شده است. خوشنویسان این دو مصحف، محمد الکاتب و ابن‌قاسم دائی عبدالوهاب الشیرازی هستند. هر دو مصحف نمونه‌ای از شیوۀ یاقوت المستعصمی است که هنوز در ایران رایج است.
سوابق دورۀ عثمانی که در این مصحف‌ها مندرج است نیز، بسیار جالب است. در یکی از آنها یادداشتی وجود دارد که توسط مهرماه سلطان، دختر سلطان سلیمان قانونی، وقف شده بود تا در مقبرۀ مادرش خرم سلطان قرار گیرد و خوانده شود. مصحف دیگر بنا به وقفیه‌ای که در آن وجود دارد، توسط شخصی به نام فضل‌الله بن محمود وقف مسجد عزیز محمود خدایی در اُسکُدار (استانبول) شده است. در انتهای مصحف‌ها، دعای ختم شریف و فالنامه وجود دارد که در آن زمان در مصحف صفوی معمول بود.

کلیدواژه‌ها

• مصحف شریف
• صفوی
• خوشنویسی
• فالنامه
• جلد

عنوان مقاله [English]

Considerations on Two Noble Qurans Transcribed in Shiraz During the Safavid Era

نویسنده [English]

• Suleyman Berk

Yalova University, Faculty of Islamic Sciences, Turkey

چکیده [English]

There were some Qurans related to Safavid era in Darussaade in Istanbul, which was an Ottoman royal headquarters, and were collected from mosques and tombs in museums and libraries from the beginning of the 19^th century A.D. These artworks, which are remarkable examples in Islamic bibliopegy art because of their magnificent illuminations and precious covering, also show an especial and important era because of their scripts and transcribing. These works, regardless of their transcribing style, are important examples of artistic masterpieces because of their illuminations and coverings that show the perfection of Islamic bibliopegy art in the 16^th century.
We know that Esfahan, Tabriz, Shiraz and Qazvin were prominent in Safavid bibliopegy. Among these cities, Shiraz was the most important one in the 16^th century A.D. I want to introduce two Qurans which were brought to Istanbul as an order or a gift. These two holy Qurans from Safavid era have fine scripts, illuminations, covers and they are kept in Museum of Turkish and Islamic Arts in Istanbul. Ghataee and lac techniques have been performed proficiently on one of the covers. Mohamad al-Kateb and Ibn Qasem Daee Abdol Vahab al-Shirazi are the calligraphers. Both of the Qurans are transcribed in Yaghout al-Mostasami’s style which is still common in Iran. Ottoman History recorded in these Qurans are interesting, too. There is a note in one of the Qurans which is an endowment by Mehr Mah Soltan, Soltan Suleyman Qanouni’s daughter, to be kept and read in her mother’s tomb, Khoram Soltan. Another Quran was also dedicated to be kept in Aziz Mahmoud Khodaee’s mosque in Uskudar (Istanbul), according to its note, by a person named Fazlolah Ibn Mahmoud. There are horoscopes and prayers for finishing the Quran at the end of both Qurans which were common inn Safavid era.

کلیدواژه‌ها [English]

• Holy Quran
• Safavid
• calligraphy
• horoscope
• cover