مؤسسۀ آموزشعالی هنر و اندیشۀ اسلامیمطالعات نظری هنر2821-00342220220723Study of an Early Qur’ānic Manuscript from the Mosque of ʻAmr ibn al-ʻĀṣ in Cairoبررسی یک نسخۀ خطی قرآن اولیه از مسجد عمروبنعاص732154768FAالینور سلاردپژوهشگر فوق دکترا، کالج فرانسهJournal Article20220813This article contributes to the body of knowledge regarding early manuscripts of the Qurʾān by reporting the findings of a multidisciplinary investigation of the historical significance of a unique Qurʾānic copy. Discovered in the early<sup> </sup>nineteenth century CE in the Mosque of ʿAmr ibn al-ʿĀṣ in Fusṭāṭ (Old Cairo), the manuscript is distinctive for its monumental size, which suggests its significance in the production of Qurʾānic manuscripts. It is also notable for heterogeneous leaves, some of which were not part of the original volume, an indication of conservation issues throughout the centuries. The multidisciplinary study of this composite copy and its preservation provides insight into the history of the written transmission of the Qurʾān, from the first manuscripts ordered by the Caliph ʿUthmān ibn ʿAffān (r. 644-656) to the Fāṭimid copies in Egypt (969-1171).این مقاله با گزارش یافتههای پژوهشی میانرشتهای در مورد اهمیت تاریخی یک نسخۀ منحصربهفرد قرآن، به مجموعۀ علوم مرتبط با نسخههای خطی اولیۀ قرآن، کمک فراوانی میکند. این نسخۀ خطی که در اوایل قرن 19 م. در مسجد عمروبنعاص در فسطاط (قاهرۀ قدیم) یافت شده، از لحاظ ابعاد عظیمش -که اهمیت آن را در تولید نسخههای خطی قرآنی نشان میدهد- متمایز است. همچنین این مصحف به دلیل وجود برگهایی الحاقی در میان صفحات اصلی، از لحاظ اهمیت حفاظت و مرمت آن در طول قرون، قابل توجه است. مطالعۀ میانرشتهای این نسخۀ مرکب و حفظ آن، بینشی را در خصوص تاریخ انتقال مکتوب قرآن، از اولین نسخههای خطی سفارش داده شده توسط خلیفه عثمانبنعفان (644-656 ق.) تا نسخههای فاطمی در مصر (969-1171ق.) را فراهم میکند.https://tsa.itaihe.ac.ir/article_154768_64bd72140db96c6547ba6d8df04f954c.pdfمؤسسۀ آموزشعالی هنر و اندیشۀ اسلامیمطالعات نظری هنر2821-00342220220723Considerations on Two Noble Qurans Transcribed in Shiraz During the Safavid Eraملاحظاتی بر دو مصحف شریف کتابتشده در شیراز در دورۀ صفویه3367154769FAسلیمان برکدانشکده علوم اسلامی، دانشگاه یالووا، ترکیهJournal Article20220813There were some Qurans related to Safavid era in Darussaade in Istanbul, which was an Ottoman royal headquarters, and were collected from mosques and tombs in museums and libraries from the beginning of the 19<sup>th</sup> century A.D. These artworks, which are remarkable examples in Islamic bibliopegy art because of their magnificent illuminations and precious covering, also show an especial and important era because of their scripts and transcribing. These works, regardless of their transcribing style, are important examples of artistic masterpieces because of their illuminations and coverings that show the perfection of Islamic bibliopegy art in the 16<sup>th</sup> century.
We know that Esfahan, Tabriz, Shiraz and Qazvin were prominent in Safavid bibliopegy. Among these cities, Shiraz was the most important one in the 16<sup>th</sup> century A.D. I want to introduce two Qurans which were brought to Istanbul as an order or a gift. These two holy Qurans from Safavid era have fine scripts, illuminations, covers and they are kept in Museum of Turkish and Islamic Arts in Istanbul. Ghataee and lac techniques have been performed proficiently on one of the covers. Mohamad al-Kateb and Ibn Qasem Daee Abdol Vahab al-Shirazi are the calligraphers. Both of the Qurans are transcribed in Yaghout al-Mostasami’s style which is still common in Iran. Ottoman History recorded in these Qurans are interesting, too. There is a note in one of the Qurans which is an endowment by Mehr Mah Soltan, Soltan Suleyman Qanouni’s daughter, to be kept and read in her mother’s tomb, Khoram Soltan. Another Quran was also dedicated to be kept in Aziz Mahmoud Khodaee’s mosque in Uskudar (Istanbul), according to its note, by a person named Fazlolah Ibn Mahmoud. There are horoscopes and prayers for finishing the Quran at the end of both Qurans which were common inn Safavid era.مصاحفی از دورۀ صفوی در دارالسعادة استانبول -که مقر سلطنت امپراتوری عثمانی بود، وجود داشته که از ابتدای قرن ۱۹ م. از مساجد و آرامگاهها جمعآوری و در مجموعۀ موزهها و کتابخانهها گردآوری شده است. این آثار که با تذهیبهای باشکوه و جلدهای نفیس خود نمونههای چشمگیری از هنر کتابآرایی اسلامی هستند، از جهت نوشتار و خط خود نیز، نشاندهندۀ سبک یک دورۀ خاص و با اهمیت میباشند. این آثار فارغ از نوع و شیوۀ کتابت خطوط، از جهت تذهیب و تجلید از نمونههای مهم شاهکارهای هنری هستند که کمال هنر کتابآرایی دورۀ اسلامی را در قرن شانزدهم به امروز میرسانند.
میدانیم که اصفهان، تبریز، شیراز و قزوین به عنوان مراکز مهم هنر کتابسازی و کتابآرایی در دورۀ صفویه برجسته بودهاند. در میان این شهرها، شیراز در قرن شانزدهم اهمیت بیشتری پیدا کرد. در اینجا میخواهم دو جلد از قرآنهایی را که به عنوان سفارش یا هدیه به استانبول آورده شدهاند، معرفی کنم. این دو مصحف شریف که نمونههای فاخر خط، تذهیب و جلد هستند، از شاهکارهای برجستۀ دورۀ صفویه بوده و هماکنون در استانبول در موزۀ آثار ترک و اسلام نگهداری میشوند. تکنیکهای قطاعی و لاکی با مهارت زیادی بر روی جلد چرمی یکی از این مصحفها اعمال شده است. خوشنویسان این دو مصحف، محمد الکاتب و ابنقاسم دائی عبدالوهاب الشیرازی هستند. هر دو مصحف نمونهای از شیوۀ یاقوت المستعصمی است که هنوز در ایران رایج است.
سوابق دورۀ عثمانی که در این مصحفها مندرج است نیز، بسیار جالب است. در یکی از آنها یادداشتی وجود دارد که توسط مهرماه سلطان، دختر سلطان سلیمان قانونی، وقف شده بود تا در مقبرۀ مادرش خرم سلطان قرار گیرد و خوانده شود. مصحف دیگر بنا به وقفیهای که در آن وجود دارد، توسط شخصی به نام فضلالله بن محمود وقف مسجد عزیز محمود خدایی در اُسکُدار (استانبول) شده است. در انتهای مصحفها، دعای ختم شریف و فالنامه وجود دارد که در آن زمان در مصحف صفوی معمول بود.https://tsa.itaihe.ac.ir/article_154769_556c831ebd46939b1a8f60db70d58762.pdfمؤسسۀ آموزشعالی هنر و اندیشۀ اسلامیمطالعات نظری هنر2821-00342220220723Transcribed Qurans by Sekarzadeh Seyed Mohamad Effendiقرآنهای کتابتشده توسط شکرزاده سیدمحمد افندی6992154770FAمحمد ممیشگروه تاریخ و هنر اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه ساکاریا، ترکیهJournal Article20220813Sekarzadeh Seyed Mohamad was one of the 18<sup>th</sup> famous calligraphers in Ottoman. He was born in Manisa. His father, Abdorahman Effendi, was a confectioner so Seyed Mohamad was known as “Shekarzadeh”. He was Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi’s student and got permission from him. He was famous especially for Thuluth and Naskh script. He died in 1753 A.D and his tomb is located next to Sheikh Hamdolah’s in Karacaahmet cemetery in Istanbul. There are still three Qurans transcribed by him in different museums. The first one is a Quran, No. 85, kept in Turkish and Islamic Arts in Istanbul. It was a copy of Quran by Hafiz Uthman and it was ordered by Sultan Salim the third. This one has 458 pages and has been finished in 1729 A.D. After finishing this Quran, the king has known Shekarzadeh’s tendency to visit Kaaba so let him go and ordered him to copy another Quran by Sheikh Hamdolah. So Shekarzadeh went to Medina and after staying there for a year and transcribing the mentioned Quran, came back to Istanbul. In that time, Sultan Mahmoud was at the beginning of his kingdom, so Shekarzadeh gave the Quran to him.
It can be understood from the endowment and notes that this manuscript later was taken to prophet Mohamad’s shrine by Rateb Ismaeil, and today it is kept in Malek Abdolaziz’s library in Medina, No. 231.
Later, Shekarzadeh transcribed a Quran because of Soltan Mohamad the first, in 1733 A.D. and today it is kept in Suleymaniye library (Yenicami 3). This Quran has 346 pages and it is the first Quran that published by Ottoman government officially in 1874 A.D. This manuscript was published perfectly by Turkish Classical Art Foundation in Istanbul in 2018. Shekarzadeh mentioned in colophon of this Quran that this was the third one he had transcribed and he wanted to do more. But there are only three manuscripts mentioned in resources. It can be possible that his other Qurans are in private collections. This article is about Shekarzadeh’s artworks, who is a famous Ottoman calligrapher, his place in the Quran transcribing and especially his Qurans’ features.شکرزاده سیدمحمد یکی از خوشنویسان مشهور قرن ۱۸ م. در عثمانی، در مانیسا متولد شد و به این دلیل که شغل پدرش عبدالرحمن افندی، قنادی بود، با لقب "شکرزاده" شناخته میشد. او در استانبول در محضر یدیکولهلی سیدعبدالله افندی به مشق خط پرداخت و اجازتنامه دریافت نموده و به ویژه در خطوط ثلث و نسخ شهرت یافت. او در سال ۱۱۶۶ ق./ ۱۷۵۳ م. درگذشت و قبرش در کنار مزار شیخ حمدالله در قبرستان کاراجا احمد استانبول قرار دارد. سه مصحفی که او با شیوۀ منحصر به فرد خود کتابت کرده، هنوز در موزههای مختلف محفوظ است. نخستین آنها، مصحفی است که به فرمان سلطان سلیم سوم از روی قرآنی که حافظ عثمان به سال ۱۰۹۴ ق./ ۱۶۸۲ م. نوشته، تقلید کرده است و اکنون به شمارۀ ۸۵ در موزۀ آثار ترک و اسلام استانبول محفوظ است. این مصحف دارای ۴۵۸ صفحه بوده و در سال ۱۱۴۱ ق./ ۱۷۲۹ م. به اتمام رسیده است. پس از اتمام این نسخه، سلطان با آگاهی از تمایل شکرزاده به زیارت حج، به او اجازۀ سفر داده و امر کرد مصحف دیگری به خط شیخ حمدالله را که موقوف بر روضۀ مطهرۀ نبوی بود، به شیوۀ تقلید کتابت نماید. بر این اساس، شکرزاده به مدینه رفت و پس از یک سال اقامت در آنجا و کتابت مصحف مذکور، به استانبول بازگشت. در آن هنگام چون سلطان برکنار شده بود، مصحف را به سلطان محمود اول که تازه به تخت نشسته بود، عرضه داشت. از وقفنامه و یادداشتهای موجود بر روی این نسخه میتوان فهمید که این مصحف، بعدها توسط راتب اسماعیل پاشا وقف روضۀ مطهرۀ نبوی گردیده و اکنون به شمارۀ ۲۳۱ در کتابخانه ملک عبدالعزیز در مدینه محفوظ است.
شکرزاده بعدها بنا به درخواست سلطان محمود اول، مصحفی را به تاریخ ۱۱۴۶ ق./ ۱۷۳۳ م. کتابت کرد که هماکنون به شمارۀ (Yenicami 3) در کتابخانۀ سلیمانیه قرار دارد. این مصحف دارای ۳۴۶ ورق بوده و نخستین قرآنی است که به شکل رسمی توسط دولت عثمانی در سال ۱۲۹۱ ق./ ۱۸۷۴ م. به چاپ رسید.
در سال ۲۰۱۸ م. نسخهای از همین مصحف توسط بنیاد هنرهای کلاسیک ترکی در استانبول، با دقت و تکنیکهای پیشرفته و طبق نسخۀ اصلی چاپ شد. شکرزاده در انجامۀ این مصحف اشاره کرده که این سومین مصحفی است که کتابت نموده و قصد دارد مصاحف بیشتری بنویسد. اما در منابع تنها به این سه مصحف از آثار وی اشاره شده است. برخی تحقیقات اخیر نشان میدهد که ممکن است مصحفهای دیگری نیز در برخی از کتابخانهها و مجموعههای خصوصی به خط وی موجود باشد. در این مقاله آثار هنری شکرزاده سیدمحمد افندی، جایگاه وی در کتابت مصحف شریف و بهویژه ویژگیهای مصحفهایی که کتابت نموده، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.https://tsa.itaihe.ac.ir/article_154770_234c7dfe17449d9ff7d527e5e8a2302e.pdfمؤسسۀ آموزشعالی هنر و اندیشۀ اسلامیمطالعات نظری هنر2821-00342220220723About The Quran Transcribersدربارۀ کاتبان مصحف شریف93105154771FAمصطفی اوغور درمانهنرمند مرمرسازی، خوشنویس و نویسندهJournal Article20220813Undoubtedly, the formation of calligraphy as an independent artistic tradition was the result of trying to transcribe the great and holy book of Islam with its most complete and original features. The Kufi script, which became popular and developed in Damascus and Kufa from the beginning of Islam, became the first type of script to write the the holy Quran in the Arab world. When Islam spread to the east, it changed to the Eastern Kufi and in the west to the Western Kufi and the examples have been remained until today. Despite the harsh nature of the Kufi script, its circular characters have effected on Thuluth, Naskh, Mohaghagh, and Reyhan scripts, which originated from Arabic script, and have given the Quran an extraordinary beauty. The efforts of the various Islamic governments that became powerful in Iran, the Mamluk government in Egypt, the Seljuk dynasty and the Ottomans in Anatolia, draw attention to transcribing God’s words. These scripts are used alone or alternately in transcribing of the Quran. By passing the time, the scale of the mentioned scripts above was determined by Yaghout al-Mostasami (died in 1299 A.D.) in Abbasid era by using dot. After the conquest of Istanbul by the Ottomans in 1453 A.D., Sheikh Hamdallah Amasi (1642-1698 A.D.), who appeared in Anatolia, chose the beauties of Yaghout scripts and created a new style and dedicated Naskh script to the transcribing of the Quran. Later, Hafiz Uthman (1642-1698 A.D.) repeated this choice through Sheikh’s transcriptions and revealed an understanding of Naskh script that is still accepted in the transcribing of the Quran today. So Naskh script introduced as “ Server of God’s Quran“ in Ottomans.بیتردید شکلگیری خوشنویسی بهعنوان یک سنت هنری مستقل، حاصل تلاش برای نگارش کتاب بزرگ و مقدس اسلام با کاملترین و بدیعترین ویژگیهای آن بود. خط کوفی که از صدر اسلام در دمشق و کوفه رایج شد و پیشرفت کرد، به نخستین نوع خط برای کتابت مصحف در جهان عرب تبدیل شد. هنگامی که اسلام به شرق گسترش یافت، خط کوفی با تغییراتی به کوفی مشرقی و در غرب به کوفی مغربی تغییر یافت، که نمونههای آن تا روزگار ما رسیده است. علیرغم ماهیت خشن خط کوفی، کاراکترهای مستدیر آن بر خطوط ثلث، نسخ، محقق و ریحانی که از خط عربی نشأت گرفته، زیبایی فوقالعادهای به قرآن بخشیده است. تلاشهای دولتهای مختلف اسلامی در ایران، دولت ممالیک در مصر، خاندان سلجوقیان و عثمانیان در آناتولی، در زمینۀ کتابت کلام الله جلب توجه میکند. این خطوط به تنهایی یا به تناوب، در دو یا سه نوع در کتابت قرآن بهکار رفته است.
با گذشت زمان، مقیاس انواع خطوط که در بالا ذکر شد، توسط یاقوت المستعصمی (درگذشتۀ ۶۹۸ ق.) در عصر عباسی با استفاده از نقطه مشخص گردید. پس از فتح استانبول توسط عثمانیها در سال ۱۴۵۳ م. شیخ حمدالله آماسی (۱۵۲۰-۱۴۲۹ م.)، زیباییهای موجود در خطوط یاقوت را برگزید و شیوۀ جدیدی را ایجاد کرد و خط نسخ را به کتابت قرآن اختصاص داد. بعدها حافظ عثمان (۱۶۹۸-۱۶۴۲ م.) این انتخاب را از طریق نوشتههای شیخ تکرار نمود و فهمی از خط نسخ را آشکار کرد که امروزه نیز در کتابت قرآن پذیرفته شده است. به همین سبب، خط نسخ به عنوان «خادم کتاب الله» در عثمانی معرفی شد.https://tsa.itaihe.ac.ir/article_154771_26c533cc8bf62b2d955852720524df9e.pdfمؤسسۀ آموزشعالی هنر و اندیشۀ اسلامیمطالعات نظری هنر2821-00342220220723Shah Mahmoud Neyshabouri’s Quran: A Transcribing in Nasta’liqمصحف شاهمحمود نیشابوری؛ شاهکار کتابت نستعلیق107137154772FAفاتح اوزکافاگروه تاریخ هنرهای ترکی-اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه مرمره، ترکیهJournal Article20220813Nezamadin Shah Mahmoud who is famous as “Zarin Qalam” in art world, was born around 1479-1493 A.D. in Neyshabour. His first calligraphy teacher was his uncle, Abdi Neyshabouri. He continued his learning as Soltan Ali Mashhadi’s student and improved his calligraphy. He appeared his style after studying masters’ scripts like Mir Ali Heravi and Mohamad Khandan. Shah Ismaeil Safavi, who supports artists, supported Shah Mahmoud and ordered him to transcribe a Shahnameh for himself. Shah Mahmoud has lots of artworks and a Quran kept in Istanbul Topkapi palace museum’s library (Hırka-i Saâdet , No. 25) transcribed by Nasta’liq script is one of his most beautiful art. The size of this Nasta’liq Quran is 25.5x37 cm and has 361 pages. It is illuminated by Hasan al-Baghdadi’s workshop. This Quran was given to Sultan Morad the third by Shah Mohamad Bahador Khan ( Shah Mohamad Khoda Bandeh Safavi) as a gift.
It can be said that this Quran, which is precious because of its bibliopegy like cover, illumination and binding, affected Ottoman art and gave it a direction. Shah Mahmoud and his students played big roles in transferring Nasta’liq script from Iran, which is Nasta’liq’s birthplace, to Ottoman. This Quran, which has been transcribed elegantly from beginning to the end, is one of the Islamic masterpieces because of its illuminations, headlines, finishing verses and signs of each part.
The purpose of this article is to introduce the Quran by Shah Mahmoud Neyshabori I Nasta’liq script and study the Iranian and Ottoman’s differences. نظامالدین شاهمحمود که در دنیای هنر به او «زرین قلم» نیز میگویند، حدوداً بین سالهای 884-898 ق. (1479-1493 م.) در نیشابور متولد شده است. او خوشنویسی را نخست نزد داییاش عبدی نیشابوری فراگرفت. او بعداً دروس خوشنویسی را نزد سلطان علی مشهدی ادامه داد و خط خود را بهبود بخشید. او شیوۀ خود را پس از بررسی و تدقیق در خطوط استادانی مانند میرعلی هروی و محمد خندان آشکار کرد. شاه اسماعیل صفوی که از هنرمندان حمایت میکرد، شاه محمود را تحت حمایت خود گرفت و او را مأمور کتابت شاهنامه برای خود کرد.
شاه محمود نیشابوری آثار فراوانی دارد که از آن میان مصحف شریفی به خط نستعلیق در کتابخانۀ موزۀ قصر توپکاپی استانبول (Hırka-i Saâdet ، شمارۀ 25) حفظ شده است که زیباترین اثر اوست. این قرآن به خط نستعلیق در دانگ کتابت نوشته شده و ابعاد آن 37 × 25.5 سانتی متر است، 361 برگ دارد و توسط تذهیبکاران کارگاه حسن البغدادی تذهیب شد. این قرآن، توسط شاه محمد بهادرخان (شاهمحمد خدابنده صفوی)، به سلطان مراد سوم عثمانی هدیه داده شد.
میتوان گفت این مصحف -که در هر یک از هنرهای کتابآرایی مانند تجلید، تذهیب و صحافی، نمونهای فاخر و نفیس به شمار میرود، بر هنر عثمانی نیز تأثیر گذاشته و به آن جهت بخشیده است. شاه محمود، شاگردان و پیروانش هر کدام سهم مهمی در انتقال خط نستعلیق از ایران به عثمانی دارند -که سرزمین مادری این خط است. این مصحف که از ابتدا تا انتها با همان لطف و ظرافت، کاملاً یکدست نگاشته شده، از جهت تذهیب صفحۀ ظهریه، سر سورهها، انتهای آیهها و نشانهای جزوها و حزبها، از شاهکارهای هنر اسلامی است.
در این مقاله، هدف آن است که این مصحف را معرفی کرده و از نظر تفاوتهای دو شیوۀ ایرانی و عثمانی بررسی کنیم.https://tsa.itaihe.ac.ir/article_154772_533e139ba7195355cd06e37b68bbf439.pdf